Οι οκτώ τύποι νοημοσύνης κατά τον Howard Gardner.

Αντώνη Ι. Παππού

Σχολικού Συμβούλου

1ης Περ. Δ.Ε. Ν. Πέλλας

Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Ν. 1566/85 (ΦΕΚ 167 τ. Α΄) «Σκοπός της Π/θμιας και της Δ/θμιας εκπ/σης είναι να συμβάλει στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε, ανεξάρτητοι από φύλο και καταγωγή, να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά» (παράγρ. 1, άρθρ. 1). Ειδικότερα δε «Σκοπός του Δημοτικού Σχολείου είναι η πολύπλευρη πνευματική και σωματική ανάπτυξη των μαθητών » (παράγρ. 1, άρθρ.4).

Σ αυτές τις εύστοχες διαχρονικές στοχεύσεις, που ψυχοπαιδαγωγικά και ανθρωπολογικά παραμένουν και σήμερα ως διαρκές ζητούμενο, είναι προσανατολισμένο και το σύγχρονο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) για την Υποχρεωτική Εκπ/ση του 2002 σε μια βελτιωμένη αντίληψη υλοποίησης του γνήσιου παιδοκεντρικού, βιωματικού, παιδαγωγικού σχολείου, του ανοιχτού σχολείου στην κοινωνία και στη ζωή!

Θεωρούμε ανάγκη να επισημάνουμε τους προσδιορισμούς της διανοητικής πνευματικής και ψυχοσωματικής ανάπτυξης των μαθητών: ολόπλευρη, πολύπλευρη, αρμονική, ισόρροπη! Αναρωτιέμαι αν έχουμε συνειδητοποιήσει τη σημασία και το περιεχόμενο των προσδιορισμών αυτών ή αν τους έχουμε αποδεχθεί, και πόσο μάλλον τους χρησιμοποιούμε, άκριτα ως αναγκαίο στοιχείο εμπλουτισμού και εκσυγχρονισμού του ψυχοπαιδαγωγικού λόγου μας και της διδακτικομεθοδολογικής μας αναζήτησης;

Θα συμφωνούσα με την άποψη ότι οι προσδιορισμοί αυτοί ανακεφαλαιώνουν σειρά εξειδικευμένων κεφαλαίων των Επιστημών της Αγωγής. Όμως θα θεωρούσα πολύ σημαντικό να τους υιοθετούσαμε ως τον απώτερο σκοπό της θεσμισμένης εκπ/σης (Παιδείας και Αγωγής), ο οποίος προκειμένου να καταστεί σαφέστερος για διδακτική αξιοποίηση και εφαρμογή θα ήταν ανάγκη να εξειδικευτεί.

Στην κατεύθυνση και αναζήτηση μιας τέτοιας εξειδίκευσης θα μας διευκόλυνε η προσέγγιση του ζητήματος της νοημοσύνης (ευφυίας) ως συνισταμένη έκφρασης και δυναμικής ιδιαιτερότητας της προσωπικότητας!

Οι σχετικές θεωρίες με τη φύση της νοημοσύνης ταξινομούνται σε δυο ομαδοποιήσεις:

α) Τη μονοπαραγοντική θεωρία του L. Terman, σύμφωνα με την οποία η νοημοσύνη απαρτίζεται από έναν παράγοντα που καθορίζει όλες τις λειτουργίες της.

β) Τις πολυπαραγοντικές θεωρίες των Spearman, Vernon, Thurstone, Sternberg και Guilford σύμφωνα με τις οποίες η νοημοσύνη απαρτίζεται από περισσότερους παράγοντες, από τους οποίους ο καθένας επηρεάζει διαφορετικές λειτουργίες της. Κοινό σημείο των πολυπαραγοντικών θεωριών είναι η θέση ότι η νοημοσύνη δεν είναι μία, αλλά ούτε και ενιαία! Είναι πολύπλοκο αμάλγαμα ξεχωριστών γνωρισμάτων, τα οποία δεν δρουν αθροιστικά ! Αντίθετα, δημιουργούν μία δυναμική, ιδιότυπη και μοναδική για κάθε άτομο, ταυτότητα!

Στην ομάδα των πολυπαραγοντικών θεωριών εντάσσεται και η τελευταία και πιο σύγχρονη θεωρία για τους οκτώ τύπους νοημοσύνης του H. Gardner (1983 1993). Σύμφωνα μ αυτήν η νοημοσύνη (ευφυία IQ) δεν είναι μία (!), αλλά είναι ένα αμάλγαμα από Νοητικές Ικανότητες, οι οποίες μεταξύ τους είναι διακριτές, ανεξάρτητες και δρουν αλληλοσυμπληρωματικά! Οι ανεξάρτητες αυτές μεταξύ τους ικανότητες συμπράττουν στη νοημοσύνη και καθιστούν το άτομο ικανό να επιλύει προβλήματα και να κατασκευάζει προϊόντα!

Η καθεμιά από αυτές τις νοητικές ικανότητες ερευνήθηκε και βρέθηκε από τον Gardner ότι:

α) Έχει τη νευροβιολογική βάση της σε συγκεκριμένο κέντρο του εγκεφάλου.

β) Συνοδεύεται από συγκεκριμένο σύνολο επιμέρους γνωστικών δεξιοτήτων.

γ) Ακολουθεί συγκεκριμένη πορεία ανάπτυξης και

δ) Εκφράζεται με προϊόντα.

Με την έρευνά του στο πανεπιστήμιο του Harvard εντόπισε, στάθμισε και κατέληξε σε οκτώ κριτήρια, τα οποία πρέπει να πληροί κάθε νοητική ικανότητα προκειμένου αυτή να πάρει το χαρακτήρα διακριτής μορφής νοημοσύνης. Με τη συστηματική μελέτη του o Gardner ταυτοποίησε οκτώ τέτοιες νοητικές ικανότητες ως ανεξάρτητους τύπους νοημοσύνης. Καθένας συνοδεύεται από αντίστοιχες γνωστικές λειτουργίες, δεξιότητες και εκφράσεις προϊόντα, τις οποίες πρέπει να γνωρίζουμε όλοι οι εκπαιδευτικοί και να λαμβάνουμε υπόψη μας προκειμένου:

α) Να προσανατολίζουμε σ αυτές τους επιμέρους διδακτικούς στόχους της κάθε διδασκαλίας μας

β) Να επιλέγουμε την κατάλληλη για κάθε περίπτωση μέθοδο και μορφή διδασκαλίας

γ)Να επιδιώκουμε την άσκηση και την ανάπτυξή τους, προκειμένου να συγκλίνουμε στην ολόπλευρη και ισόρροπη καλλιέργεια της προσωπικότητας του παιδιού.

Οι οκτώ τύποι νοημοσύνης, λοιπόν, του Gardner με τα αντίστοιχα περιεχόμενά τους είναι:

1. Γλωσσική νοημοσύνη

(Αφηγήσεις, Μονολογικές παρουσιάσεις, Απαγγελίες, Έμμετρες αποδόσεις, Γλωσσοδέτες, Ανάγνωση, Συζήτηση, Διαλεκτικές αντιπαραθέσεις, Ημερολογιακές καταγραφές, Γραπτές εργασίες, Περιλήψεις)

2. Λογικομαθηματική νοημοσύνη

(Κατηγοριοποιήσεις, Ιεραρχήσεις, Διερευνήσεις, Αναλύσεις, Συλλογισμοί, Υποθέσεις, Ερμηνείες, Αξιολογήσεις, Συμπερασμοί, Γενικεύσεις, Ποσοτικοποιήσεις, Μαθηματικοί υπολογισμοί: αξίας, μεγέθους, βάρους, απόστασης, χρόνου)

3. Ενδοπροσωπική νοημοσύνη

(Έκφραση συναισθημάτων, Αναπολήσεις, Αναστοχασμοί, Προσωπικές επιλογές, Προσωπικές νοηματοδοτήσεις, Προσωπικοί προγραμματισμοί, Ατομικές εργασίες, Αυτοαξιολόγηση, Αυτορυθμιζόμενη μάθηση)

4. Διαπροσωπική νοημοσύνη

(Συλλογικές διαδικασίες, Ομαδικές εργασίες, Αλληλοδιδασκαλία, Διαπροσωπικές διαμεσολαβήσεις, Διαχείριση κρίσεων)

5. Χωρική νοημοσύνη

(Γραφικές αναπαραστάσεις, Μοντελοποιήσεις, Εικαστικές αποδόσεις, Εποπτικές αποδόσεις)

6. Νατουραλιστική νοημοσύνη

(Παρατήρηση, Αξιοποίηση χαρακτηριστικών περιβάλλοντος, Κατηγοριοποιήσεις)

7. Κιναισθητική νοημοσύνη

(Δραματοποιήσεις, Κατασκευές)

8. Μουσική νοημοσύνη

(Ρυθμικές εκφράσεις, Μουσικές αποδόσεις: εννοιών, καταστάσεων, Μουσικές επενδύσεις)

Η μελέτη των δεδομένων της έρευνας αυτής του Gardner καταδεικνύει ότι οι συντάκτες της μεταρρύθμισης του 1982 βρίσκονταν ψυχοπαιδαγωγικά προσανατολισμένοι σε αντίστοιχες μ αυτήν ψυχο-κοινωνικο-παιδαγωγικές θεωρρήσεις και εκτιμήσεις. Μάλιστα, τα ερευνητικά αυτά δεδομένα φαίνεται να έχουν σχετικά προσανατολίσει το Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΕΠΠΣ) του 1999 και ακόμη ειδικότερα το τελικά και ήδη ισχύον Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) για την Υποχρεωτική Εκπ/ση (Δημοτικό και Γυμνάσιο) του 2002, σύμφωνα με το οποίο ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη η συγγραφή των νέων βιβλίων της υποχρεωτικής εκπ/σης!

Τα παραπάνω ερευνητικά δεδομένα συμβάλλουν τόσο στον εξορθολογισμένο προσανατολισμό της κάθε διδασκαλίας στους οκτώ τύπους νοημοσύνης, όσο και στην εξακτίνωση των κεντρικών θεμάτων των Σχεδίων Εργασίας (Projects) της Ευέλικτης Ζώνης.

Ιδιαίτερη αναφορά μπορεί ο αναγνώστης μας να δει στο:

Ματσαγγούρας Η.Γ., Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση, Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2002, σσ. 285-295

Εφημερίδα Το Βήμα της Κυριακής 4 Ιαν. 2004 (φάκελος Βήμα Science)

Liungman K., Ο Μύθος της Ευφυίας, μτφ. Δ. Κούρτοβικ, ’λμπατρος 1980

Gardner H., Frames of Mind, N. York: Basic Books, 1983

Gardner H., Multiple Intelligences, N. York: Basic Books, 1993

Gardner H., Intelligence Reframed, N. York: Basic Books, 1999